Franciszkańska z widokiem na Toledo

W historii malarstwa europejskiego sztuka El Greco, a właściwie Dominikosa Theotokopulosa wiązana z nurtem manierystycznym, zajmuje miejsce szczególne i odrębne.

Widok na Toledo to jedno z późnych dzieł El Greca. Pokazuje miasto na wzgórzu przed burzą. Na pierwszym planie wije się rzeka Tag, nieco dalej widać rzymski most Alcantara (dwie arkady), w głębi stoją wysmukła wieża katedry i bryła Alkazaru (pałac twierdza).

Topograficzne niewiele się zgadza; poszczególne elementy pejzażu są poprzesuwane. Artysta nie chciał odwzorowywać realiów. Dla El Greca zawsze najważniejsze było światło. Malarz wielokrotnie wykorzystywał ukochane Toledo w swoich pracach religijnych jako tło dla scen ze świętymi. Ale teraz, gdy błyskawica odrealniła krajobraz, samo miasto stało się godne uwiecznienia. Żeby pokazać świetlne widowisko, malarz obrysował budynki białymi liniami i wyostrzył kolory; zestawiając kanarkową żółć poniżej linii zabudowań z granatowym prawie czarnym niebem osiągnął niebywałe napięcie kolorystyczne. Dramatycznie poszarpane chmury wzmagają ekspresję, przenosząc realny obraz Toledo w świat wizji i niemal religijnej ekstazy.

Dzieło doskonale charakteryzuje styl El Greca: od sposobu budowania przestrzeni przez piętrzenie elementów, dążenie do wertykalizmu (wydłużone kształty), po raczej chłodną gamę barw i dominującą rolę światła w budowaniu całości. Obraz można oglądać w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku.

El Greco, a właściwie Dominikos Theotokopulos (1541-1614) urodził się w Kandii (obecnie Iraklion) na Krecie w mieszczańskiej rodzinie prawosławnych Greków. Uczył się od malarzy bizantyńskich ikon. Po uzyskaniu tytułu malarza udał się w podróż do Wenecji i Rzymu. Wśród jego mistrzów wymienia się Tycjana i Tintoretta. W Wiecznym Mieście został przyjęty w poczet członków korporacji malarzy – Akademii św. Łukasza. Miejscem jego artystycznego spełnienia miało się okazać hiszpańskie Toledo. Artysta przybył tutaj w 1577 r., licząc na zlecenia od jednego z najwspanialszych mecenasów Europy i fanatycznego katolika – Filipa II. Sztuka Greka nie spodobała się królowi. Mimo tego malarz stał się niezwykle popularny, otrzymując zlecenie kościelne i prywatne. Był dumny ze swojego pochodzenia. Wszystkie dzieła sygnował oryginalnym imieniem i nazwiskiem, czasem z dopiskiem „Kreteńczyk”, używając liter alfabetu greckiego. Zmarł w Toledo; został pochowany w krypcie kościoła Santo Domingo el Antiguo, do którego wykonał malowidła ołtarzowe na początku swojej hiszpańskiej drogi.